Að pína bílinn

Mynd úr tímaritinu Umferð árið 1958

Á hinni miklu vélaöld, sem vér nú lifum á, með t. d. yfir 100 milljónir bíla í notkun, eru margar milljónir ökumanna, sem virðast álíta, að um að gera sé að komast sem fljótast a hraðagírið eftir að búið er að ræsa bílinn og lafa svo á því, hvað sem tautar. Þetta væri líka vandalaust og skynsamlegt, ef alltaf væri ekið á sléttum, láréttum vegum án allra hindrana. En allir vita, að bifreiðaakstur er margbrotnari en það. Við þurfum að gefa gaum að umferðinni í kringum okkur, við þurfum að aka beygjur, fara upp og niður brekkur, stundum bæði langar og brattar. Aðstæður og umhverfi breytist ört og krefst sífellt viðeigandi viðbragða.

Ef maður ekur t. d. upp brekku á hraðagíri og finnur svo allt í einu að bíllinn dregur úr ferð, þrátt fyrir það, að benzíngjöfin er aukin og einkum sé þjösnast við og ekki gírað niður, þá skeður það sem kallað er ,,að pína bílinn“. Þrátt fyrir aukna benzíngjöf dregur úr snúningshraða hreyfilsins. Sama skeður og á sléttum vegi, sé mikið dregið úr hraða með hemlun af einhverjum ástæðum, en hraðinn svo aukinn aftur án þess að gíra fyrst niður. Hreyfillinn sogar þá inn á sig meira benzín en hann getur notað sér, og við það getur hann farið að „banka“. Vegna ónógrar brennslu sótar hreyfillinn sig, eins og kallað er, og sezt sótið einkum á strokklok, ventla, stimpilhöfuð og kerti.

Bíllinn bankar ekki aðeins sé hann píndur, heldur einnig sé kveikjan rangstillt og einkum ef notað er benzín með mjög mismunandi oktantölu. Einkum er lág oktantala slæm, hvað þetta snertir.

Allir, sem á annað borð þekkja nokkuð til bíla, vita, að ekki er ráðlegt að ofreyna í þeim hreyflana. En gera menn sér yfirleitt grein fyrir því, hve oft þeim kannske verður þetta á og hvers vegna það ekki má? Hvað skeður í hreyflinum, og er fleira í hœttu en hann? Hækkar máske benzínreikningurinn?

Ýmislegt skeður í hreyflinum sé bíllinn píndur. Fyrst og fremst verður eldsneytishleðslan heitari en vanalega og brennslan skeður því fljótar. Þrýstingurinn eykst og með auknum hita.

Neistinn frá kertunum kveikir í hleðslunni, og sé allt í lagi skeður brennslan á nokkrum þúsundustu hlutum úr sekúndu, en þó brennur ekki öll hleðslan á sama augnabliki. Því meir sem hiti og þrýstingur eykst, því eldfimari verður hleðslan, og fer hún þá að brenna með hraða tundurs, þ. e. brennslutíminn styttist. Nú fer og að eiga sér stað sjálfkveikja í hleðslunni, sem leiðir af sér of fljóta kveikju.

Með of fljótri kveikju er átt við það, er brennsla eldsneytisins hefst of löngu áður en stimpillinn er kominn í efstu stöðu. Sé allt í lagi, á stimpillinn að vera kominn svo til alveg í hástöðu er brennslan hefst, og brennslan skal hafa náð hámarki á sama augnabliki og stimpillinn tekur að hreyfast niður. Hinn aukni þrýstingur, sem skapast af of hraðri brennslu, sem getur líkst tundursprengingum, eins og áður er sagt, verkar á strokkveggina eins og sleggjuhögg. Því ofsalegri sem brennslan verður, því betur heyrast þessi högg.

Mjög er það slæmt fyrir hreyfilinn, þegar meiri hluti brennslunnar á sér stað áður en stimpillinn nær efra „dauðapunkti“. Þá getur eldsneytið ekki þanizt út og þrýstingshöggin lemjast í gegnum olíuhúðina á strokkveggjunum. Þetta veldur því, að hreyfillinn smyr sig illa, en fleira skeður þó. Í stað þess að rétt brennsla hjálpar stimplinum til að snúa mjúklega við, með því að byrja rétt áður en hæstu stöðu er náð og fara svo aðallega fram um leið og stimpillinn byrjar niðurleið, þá skapar of hröð brennsla einnig mjög mikla áníðslu og slit á hreyfanlegum hlutum hreyfilsins. Stimpilboltar og stimpilstangarlegur taka við höggunum og olíuhúðin stenzt stundum ekki ániðsluna. Séu mikil brögð að, geta stimpilstengurnar jafnvel bognað. Við langvarandi „píningu“ brenna ventlar, enda þótt svo geti farið af öðrum ástæðum.

Þegar hreyfill er tekinn upp, er oft auðvelt að sjá, hvað honum hefur verið boðið, með því að skoða stimpilstangarlegur. Sé aðalslitið í efri hluta þeirra, hefur bíllinn verið píndur. Sé slitið i neðri hlutanum, sýnir það, að hreyfillinn hefur verið „þeyttur“ að staðaldri, þ. e. látinn ganga of hratt.

Það er því um að gera að láta hreyfilinn ganga með „hóflegum“ hraða, svo að hann skemmist hvorki vegna „píningar“ eða „þeytingar“. Á því síðarnefnda er þó yfirleitt ekki mjög mikil hætta, en það fyrrnefnda er algengt. Þetta hefur líka áhrif á benzíneyðsluna. Við höfum þegar drepið á það, að þegar bíll er píndur, sogar hreyfillinn inn á sig meira benzín en hann getur notfært sér. Tökum dæmi:

Við ökum bíl upp brekku. Við erum á hágíri, en hraðinn eykst ekki þrátt fyrir það, að „benzínið er í botni“. Við þetta eyðist meira benzín heldur en ef við værum á næst lægra gíri og benzínið aðeins hálfa leið niður eða svo. Á hágírinu „píndum“ við benzínið brann ekki til fulls, heldur eyddist til einskis, eða öllu heldur til verra en einskis.

Láttu þér semja vel við hreyfilinn í bíl þínum. Þú átt að heyra og finna strax og þarf að skipta. Að „pína“ bíl“ er það sama fyrir hreyfil hans eins og það væri fyrir þig að aka þungri kerru á vegi, sem t. d. grænsápa hefði verið borin á. Það er engin von að hreyfillinn launi manni vel illa meðferð. Gættu þess líka að „þeyta“ hreyfilinn sem minnst, einkum aldrei, sé hann mjög kaldur (ræsing í frosti) eða vagninn í kyrrstöðu. Lærðu að nota gírinn rétt, svo að hreyfillinn geti jafnan unnið við þau skilyrði, sem honum eru hentugust.

Því miður eru margir ökumenn svo skapi farnir, að þeir „nenna“ varla að skipta gírum, enda þótt þeir oft, ýmissa hluta vegna, hafi orðið að kaupa bíla, sem sannarlega þyrftu þess með. Hentugast væri fyrir þessa menn að eiga bíla, sem gerðu þetta allt saman fyrir þá. „Hugsaðu þér bara, hann er kominn alla leið hingað upp og er ennþá á 50 km.“ Góður ökumaður svarar: „Bjáni, þú átt ekki skilið að eiga góðan bíl.“

Að lokum má drepa á það, að sé bíll píndur svo mjög, að hann fari að rykkja, fer að mæða á fleiru en hreyflinum. Það má líka hafa það í huga, að t. d. gír og drif eru dýr.

http://timarit.is/view_page_init.jsp?pubId=232